Kto ma większe prawo do kształtowania terytorium — człowiek ze swoją działalnością czy siły natury? W projekcie Święte gatunki dotychczasowe relacje między człowiekiem i otaczającą go przyrodą ulegają diametralnej zmianie. Ludzie traktowani są tutaj na równi z innymi gatunkami zwierząt i roślin, a las traktowany jako dobro wspólne staje się obiektem swoistego kultu, troski i opieki. Model wnętrza typowego mieszkania w sposób losowy obrośnięty kryształem symbolizuje naturę, która przejmuje środowisko stworzone przez człowieka.

Komentarz PROLOG +1

[...]

Z tego, co pamiętam, dom zbudowała moja babka; ona kochała słońce, nie mogła żyć w tych ciemnościach na dole. Jesteśmy pięć metrów ponad koronami drzew, więc każdego dnia trzeba się tu wspinać po stu dwunastu stopniach — niezły trening! Ktoś może pomyśleć, że życie tutaj jest niebezpieczne, ale Las nas chroni. Po śmierci ojca przez długi czas byliśmy tu tylko we dwójkę.

Paweł był jednym z pierwszych, którzy odeszli, kiedy zaczęły znikać drogi prowadzące przez dolinę. Przeniósł się w okolice Kielc. Z tego, co wiem, mieszka tam jakieś tysiąc dwieście osób i choć modlą się do Drzew, to nie boją się ich tak bardzo jak my tutaj, na Południu. Tak jak my tracą tereny uprawne i gospodarstwa, z tym że ich osada ma bardziej zwartą zabudowę i lepiej rozwiązany system mieszkań na górze, więc udaje im się chronić przed siłami z zewnątrz. Zdarza się, że Drzewa zaczynają wrastać do wnętrza domów albo spadają na dachy, ale to nic takiego; Paweł mówi, że to ich nawet inspiruje: mają pomysły i potrafią się przystosować do każdej sytuacji.

Czasami wydaje mi się, że nasze życie napędza ciągły strach przed utratą przestrzeni. Drzewa pozbawiły nas dróg, zawłaszczyły nasze miasta, gospodarstwa, cmentarze, pola uprawne. Eksploatacja — jak to ktoś powiedział. To się nigdy nie skończy, Święty Śląski Las porusza się coraz szybciej. Chroń mnie, Boże, bo to wygląda jak jakaś niekontrolowana reakcja chemiczna — globalny metabolizm wszelkich istniejących struktur.

Przeczytaj więcej w katalogu na stronie 180

Zespół Traumnovelle traktuje wieś jest jako teren narażony na różnego rodzaju kataklizmy — klęski żywiołowe czy wojny — ale i przez nie kształtowany. W projekcie EURECA Polska staje się poligonem pilotażowego programu testowania infrastruktury obronnej. Na jej terytorium zostają rozmieszczone różnego rodzaju obiekty mające na celu ochronę istniejących zabudowań, m.in. tamy, platformy przeciwpowodziowe, ferma wielorybów, kanały. Ich celem jest utrzymanie panującego ładu i ochrona człowieka przed nieuniknionymi skutkami katastrofy klimatycznej. Dobra wspólne są tu rozumiane jako praktyki oporu wobec wspólnego zagrożenia.

Komentarz PROLOG +1

Drodzy Obywatele Unii Europejskiej,

[...]

Dlatego też moją pierwszą decyzją jako Przewodniczącej Rady Europejskiej będzie powołanie do życia nowej organizacji o nazwie EURECA, czyli Europejskiej Agencji ds. Przeciwdziałania Zmianom Klimatycznym. Na jej czele staną najwybitniejsi specjaliści i inżynierowie. Przez kolejne tygodnie, miesiące i lata EURECA będzie współpracować z władzami samorządowymi i państwowymi wszystkich krajów europejskich.

EURECA opracuje ogólnoeuropejski projekt infrastruktury odpornej na zmiany klimatu. Projekt będzie uwzględniał takie zagrożenia jak wzrost poziomu mórz, susze i pożary; znajdą się w nim również rozwiązania zapobiegające ewentualnym klęskom żywiołowym, na przykład plan masowego zalesiania terenów w celu zwiększenia absorpcji dwutlenku węgla (CO2).
EURECA wzmocni działania obywatelskie, nadając większe uprawnienia strukturom lokalnym. EURECA będzie podejmować działania na rzecz obywateli niczym ojciec troszczący się o własne dzieci.

Pilotażowa wersja programu wdrożona zostanie w Polsce, która ze względu na wielkość populacji, średnią gęstość zaludnienia, tradycję społeczeństwa obywatelskiego i silne powiązania gospodarcze z UE stanowi przykład kraju równomiernie rozwiniętego. Katastrofy klimatyczne nawiedziły cały obszar Polski, jednak w porównaniu z innymi krajami ich skutki były umiarkowanie szkodliwe i dlatego idealnie nadaje się ona do przeprowadzenia niezbędnych pomiarów i badań. Tak więc prototyp infrastrukturalnego systemu ochrony Unii Europejskiej testowany będzie w Polsce.

Drodzy Obywatele, mamy dziś wojnę, ale nie wolno nam tracić nadziei. Mamy siebie. Mamy program EURECA. Wygramy tę wojnę!

Przeczytaj więcej w katalogu na stronie 190

Atelier Fanelsa kieruje uwagę na pogranicze polsko-niemieckie, ze szczególnym uwzględnieniem Szczecina, którego przedmieścia w coraz większym stopniu obejmują obszary po stronie niemieckiej. Celem projektu było stworzenie modelu osiedla, które nie będzie rozrastać się w niekontrolowany sposób na okoliczne tereny. Dzięki zaplanowaniu centralnej przestrzeni wspólnej, która umożliwia integrację społeczną na ograniczonym obszarze, twórcom udało się zaproponować model wspólnoty zapewniającej miejsce dla rzeszy nowych osadników.

Komentarz PROLOG +1

[...]

Ten spekulacyjny projekt proponuje nową typologię osad na obszarze wiejskim w Polsce, opartą na obserwacji ruchów migracyjnych na granicy polsko-niemieckiej. Istniejąca wieś/miejscowość ulega przekształceniu i staje się prototypem osady realizującej ekologiczny, samowystarczalny, holistyczny model życia oparty na idei uwspólniania (ang. commoning).

Polityka Unii Europejskiej i ewentualne wsparcie finansowe z jej strony sprzyja temu, by zabudowa terenów pozamiejskich wykraczała poza granice państw. W przypadku Szczecina i jego okolic mamy do czynienia z nieustanną migracją młodych rodzin, osób starszych i profesjonalistów poszukujących niedrogiej ziemi. Migracje te są czynnikiem umożliwiającym płynne przekształcanie istniejących wsi/miejscowości w struktury odpowiadające wymogom współczesności. Obecnie procesy, z jakimi mamy do czynienia w rejonie Szczecina, obserwuje się również w innych regionach Polski i Europy.

Osada ze społecznością liczącą około 300 mieszkańców obejmuje trzy odrębne części: umieszczony centralnie teren zielony do powszechnego użytku, prywatne działki oraz zewnętrzne pola i pastwiska. Teren zielony z łąką i sadzawką służy jako miejsce dorocznych uroczystości i plac targowy. Na terenie tym znajdują się również obiekty użyteczności publicznej: dom kultury, pensjonat, kiosk wielobranżowy. Wspólna elektrownia zlokalizowana jest w wysokiej wieży. Budynki i przestrzenie zewnętrzne otacza estetyczna pergola, która nadaje całości jednolity charakter.

Przeczytaj więcej w katalogu na stronie 200

Wieś staje się obecnie najbardziej przekształconym przez człowieka terytorium. Działalność ludzi na tym obszarze ma nieuchronną tendencję do konsumpcji coraz większej ilości ziemi, co prowadzi do sytuacji paradoksalnej, w której najbardziej „naturalny” fragment przyrody odnajdujemy w miejskim parku. Poszukując zrównoważonego sposobu uporządkowania obszarów wiejskich, KOSMOS wykorzystuje istniejącą już infrastrukturę obejmującą drogi, linie wysokiego napięcia czy rurociągi ciepłownicze. Wzdłuż nich rozwija linearne osiedle łączące funkcje produkcyjne i reprodukcyjne, gdzie rolnictwo staje się podrzędną funkcją towarzyszącą wspólnotowemu życiu. Strategia ta pozwala na ograniczenie eksploatacji przestrzeni niezabudowanej i pozostawienie malowniczych fragmentów przyrody jako terenu wspólnego. Tym samym projekt zachowuje i pielęgnuje to, co naturalne.

Komentarz PROLOG +1

[...]

Proponujemy, by nad powierzchnią dróg zbudować strukturę o trzech poziomach. Pierwszy poziom to sama droga przeznaczona dla samochodów osobowych, ciężarówek i ewentualnych przyszłych pojazdów, które przemieszczają się swobodnie z miasta do miasta, z wioski do wioski. Powyżej znajduje się poziom drugi — strefa mieszkalna z domami. Budowane są one na zasadzie shell and core structure (rdzeń i powłoka) — powstaje budynek bazowy, który jest zasiedlany krok po kroku, mieszkańcy mają możliwość bezpłatnej aranżacji mieszkań. Znajdujący się powyżej poziom trzeci jest rodzajem szklarni, w której zlokalizowane są uprawy i toczy się życie publiczne — to główna przestrzeń wspólna. Poziom ten pełni więc funkcję tradycyjnej szklarni rolniczej (uprawa warzyw, owoców, zbóż), a ponadto mieszczą się na nim różne obiekty użyteczności publicznej: wspólne kuchnie, place zabaw, obiekty sportowe, sklepy, zakłady usługowe, biura, miejsca wypoczynku. Instalacje hydrauliczne i elektryczne są zintegrowane z serwerami komputerowymi, co umożliwia cyfrową obsługę osady i kontrolę ogrzewania niezbędną do utrzymania we wnętrzu odpowiedniego klimatu.

Nasza propozycja to projekt samowystarczalnego systemu opartego na ekonomii cyrkularnej i lokalnej produkcji: ludzie żyją, uprawiają i wytwarzają żywność w pobliżu miejsca zamieszkania, jednocześnie mają możliwość swobodnego, szybkiego przemieszczania się i bezpośredni kontakt z autentyczną, nietkniętą przyrodą. Maksymalne wykorzystanie istniejących dróg pozwala ograniczyć ich dalszą rozbudowę i oszczędzić tereny zielone, natomiast wielofunkcyjna zabudowa w postaci „szklarni” skupiającej różne aktywności składa się na nowy model tętniącej życiem wiejskiej osady. Pod względem przestrzennym, ekonomicznym, ekologicznym i społecznym ten model osady uznać można za alternatywę dla tradycyjnych modeli miasta i okolic podmiejskich.

Przeczytaj więcej w katalogu na stronie 210

Projekt Społem został poprzedzony szczegółowym researchem na temat polskiej kultury (wiejskiej i nie tylko), uzupełnionym spostrzeżeniami na temat współczesnego życia na wsi, które architekci z zespołu ROA zbierają podczas swojej codziennej pracy. Ich propozycja opiera na idei „wspólnotowych totemów” (togetherness totem), które w przestrzeni wyrażone są jako trzony poszczególnych domów. To miejsca podtrzymania ogniska domowego — elementy niezbędne, znajdujące się w każdym mieszkaniu, takie jak piec, klatka schodowa czy kuchnia. Zaprojektowana sztywna siatka wolnostojących „trzonów” stanowi podstawową infrastrukturę oraz jedyny element kontroli przestrzennej. Na tym plan się kończy. Model daje mieszkańcom możliwość dostosowywania przestrzeni do ich potrzeb i upodobań, które mogą ewoluować wraz ze zmianami społecznymi. Wspólnotowość jest tutaj kształtowana przez samosprawczość, opiera się na współdzieleniu wiedzy, narzędzi oraz procesów.

Komentarz PROLOG +1

[...]

Wierzymy w pojęcie bycia razem (togetherness); w ducha wspólnej pracy i wspólnego życia, we współpracę i obopólną wymianę. Czerpiąc z bogatej historii społeczeństwa kolektywistycznego w Polsce, poszukujemy nowych form funkcjonowania we współczesnym środowisku wiejskim. Kluczowym odniesieniem dla naszego projektu była teoria Formy Otwartej ogłoszona przez Oskara Hansena w 1959 roku i książka Władysława Matlakowskiego poświęcona architekturze okolic Zakopanego [Budownictwo ludowe na Podhalu] wydana w 1892 roku.

Teorię Hansena i analizę Matlakowskiego łączą pewne podobieństwa, na których oparliśmy się w naszym projekcie: czarna przestrzeń, trzon — część zasadnicza dla życia domu, obejmuje kominek, kuchnię i łazienkę; dosłownie i w przenośni wspiera białą przestrzeń w codziennych czynnościach. W czarnej przestrzeni jest miejsce na pewną niedbałość, nieporządek; biała przestrzeń służy wypoczynkowi, jest otwarta na eksperyment i rozbudowę.

Celem projektu jest zrównoważenie podziału na czerń i biel poprzez wykreowanie „pomiędzy” nimi dodatkowych wspólnych przestrzeni — w kolorze szarym. W klastrze złożonym z domów mieszkalnych istnieje terytorium graniczne, swego rodzaju ziemia niczyja: małe skrawki, które można uprawiać lub pozwolić tam roślinom rosnąć dziko. Użytkowanie ziemi będącej wspólną własnością to nieodłączna część polskiej tożsamości kulturowej: idea działkowania stała się więc integralnym elementem naszego projektu. Koncepcja przestrzeni „pomiędzy” zakłada równowagę między indywidualizmem i kolektywizmem: między potrzebą posiadania ziemi na własność i wartością przestrzeni pustej — niezagospodarowanej.

Przeczytaj więcej w katalogu na stronie 220

Zespół RZUT zauważa uśpiony potencjał, jakim są pozostałości po sprywatyzowanych Państwowych Gospodarstwach Rolnych*. W swoim projekcie przekształca i dopasowuje dawne PGR-owskie osiedle do wyzwań współczesności. Powstaje spółdzielnia energetyczna, która łączy funkcje elektrowni z budynkiem mieszkalnym. Na parterze, zrośnięte z zakładem energetycznym, znajdują się przestrzenie wymagające bezpośredniego zasilania, które są współdzielone — kuchnie, łazienki, pralnie, salony telewizyjne. Na piętrze usytuowano prywatne przestrzenie życiowe, które ogrzewają się pasywnie od parteru, ale nie wymagają zasilania. Góra natomiast została całkowicie uwolniona pod prywatny taras, użytkowany jedynie w ciepłych miesiącach. W ten sposób dom dzieli się na strefy — od publicznej na dole po prywatną na górze. Powstaje wspólnota, w której dobrem zbiorowym jest zarówno praca, jak i wyprodukowane dzięki niej zasoby.

*W okresie komunizmu w Polsce w celu zwiększenia produkcji rolnej, ale też pokazania wyższości państwa nad dobrem indywidualnym, na skalę masową odbierano grunty chłopom i przekazywano je resortom państwa. Po transformacji ustrojowej, w latach 90. tereny te zostały w większości sprzedane i wydzierżawione. W efekcie rzesze pracowników dawnych PGR-ów straciły miejsca pracy.

Komentarz PROLOG +1

[...]

Obszary wiejskie mogą być wielką, zieloną elektrownią.

Minister Rolnictwa Jan Krzysztof Ardanowski, 2020

Pewnego razu wieś zmieniła się w elektrownię. Stare i wymęczone kapitalistyczną rzeczywistością struktury postsocjalistycznych kombinatów rolniczych połączyła wstęga infrastruktury produkującej zieloną energię.

Mieszkańcy szybko zorientowali się, że ten nowy element w znajomym krajobrazie nie tylko przynosi im zyski, ale też sprzyja bezpośredniości relacji. Tak narodziła się spółdzielnia energetyczna, która w krótkim czasie zastąpiła moralnie przestarzały model pozamiejskiej produkcji.

Szybko odkryto, jak wykorzystać nadwyżki energii. Ci, którzy chcieli zarabiać więcej, zaczęli drastycznie ograniczać jej zużycie we własnych mieszkaniach. Pomieszczenia wymagające zasilania przeniesiono na parter, który stał się kolektywnym narzędziem do minimalizowania konsumpcji i wspólnego generowania ciepła. Piętra zamieniano na enklawy luksusowej prywatności, a najwyższe kondygnacje pozbawiano dachu, aby móc na powrót cieszyć się dniem i nocą, latem i zimą. Nie trzeba było niczego więcej — wieś pozwoliła w końcu żyć i umierać w tym samym miejscu. Infrastruktura stała się narzędziem przemiany, nowym schronieniem dla cywilizacji.

Przeczytaj więcej w katalogu na stronie 230