Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze

Od prapoczątków architektury jedną z jej podstawowych funkcji jest ochrona. Zestaw lęków, które towarzyszą jej mieszkańcom, ewoluował – ludzie nadal poszukują w architekturze schronienia przed zjawiskami atmosferycznymi czy żywiołami, a współcześnie mierzą się również z katastrofą klimatyczną, wojnami czy perspektywą masowych migracji. Czy architektura ma narzędzia do tego, by chronić nas przed przeciwnościami losu? Jakie praktyki związane z budowaniem i użytkowaniem budynków możemy wdrożyć, by zapewnić sobie poczucie bezpieczeństwa?

Wystawa Lary i penaty poszukuje odpowiedzi na te pytania w kultywowanych do dziś przesądach budowlanych. Osadzona w polskiej tradycji, odnosi się do praktyk i rytuałów związanych z zapewnianiem poczucia bezpieczeństwa w architekturze jako zasobu przednowoczesnej, zbiorowej inteligencji. Widzi w nich praktyczną i uniwersalną odpowiedź na lęki, zarówno te zakorzenione od wieków, jak i współczesne. W wysoko stechnicyzowanym świecie prostota i dostępność tych rozwiązań dają potrzebne ludzkiej psychice poczucie sprawczości. Nie oceniając skuteczności tych praktyk, wystawa wskazuje na istotną rolę, jaką pełnią w budowaniu poczucia bezpieczeństwa czy tworzeniu lokalnej wspólnoty. W ten sposób wpisuje się w temat główny Biennale Architektury: Intelligens. Jego kurator Carlo Ratti, definiujący inteligencję przyszłości jako „włączającą, wieloraką, obdarzoną wyobraźnią przekraczającą to, co znamy dziś jako sztuczną inteligencję”, podkreślił w tytule tegorocznej edycji ostatnią sylabę: gens, czyli ludzi.

Ekspozycja stworzona przez interdyscyplinarny zespół – architekta Macieja Siudę, artystów Krzysztofa Maniaka i Katarzynę Przezwańską oraz kuratorkę Aleksandrę Kędziorek – jest oparta na dwóch porządkach: bezpieczeństwa i poczucia bezpieczeństwa. Pierwszy obejmuje rozwiązania wynikające z istniejących przepisów budowlanych, przeciwpożarowych i BHP. Drugi – stosowane w Polsce praktyki i rytuały związane z architekturą, które miały zapewnić pomyślność i chronić przed przeciwnościami losu. Wystawa pokazuje je jako równorzędne i wzajemnie się uzupełniające. Wspólnie pozwalają mieszkańcom poczuć się pewniej w szybko zmieniającej się rzeczywistości.