
Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze
Od prapoczątków architektury jedną z jej podstawowych funkcji jest ochrona. Zestaw lęków, które towarzyszą jej mieszkańcom, ewoluował – ludzie nadal poszukują w architekturze schronienia przed zjawiskami atmosferycznymi czy żywiołami, a współcześnie mierzą się również z katastrofą klimatyczną, wojnami czy perspektywą masowych migracji. Czy architektura ma narzędzia do tego, by chronić nas przed przeciwnościami losu? Jakie praktyki związane z budowaniem i użytkowaniem budynków możemy wdrożyć, by zapewnić sobie poczucie bezpieczeństwa?
Wystawa Lary i penaty poszukuje odpowiedzi na te pytania w kultywowanych do dziś przesądach budowlanych. Osadzona w polskiej tradycji, odnosi się do praktyk i rytuałów związanych z zapewnianiem poczucia bezpieczeństwa w architekturze jako zasobu przednowoczesnej, zbiorowej inteligencji. Widzi w nich praktyczną i uniwersalną odpowiedź na lęki, zarówno te zakorzenione od wieków, jak i współczesne. W wysoko stechnicyzowanym świecie prostota i dostępność tych rozwiązań dają potrzebne ludzkiej psychice poczucie sprawczości. Nie oceniając skuteczności tych praktyk, wystawa wskazuje na istotną rolę, jaką pełnią w budowaniu poczucia bezpieczeństwa czy tworzeniu lokalnej wspólnoty. W ten sposób wpisuje się w temat główny Biennale Architektury: Intelligens. Jego kurator Carlo Ratti, definiujący inteligencję przyszłości jako „włączającą, wieloraką, obdarzoną wyobraźnią przekraczającą to, co znamy dziś jako sztuczną inteligencję”, podkreślił w tytule tegorocznej edycji ostatnią sylabę: gens, czyli ludzi.
Ekspozycja stworzona przez interdyscyplinarny zespół – architekta Macieja Siudę, artystów Krzysztofa Maniaka i Katarzynę Przezwańską oraz kuratorkę Aleksandrę Kędziorek – jest oparta na dwóch porządkach: bezpieczeństwa i poczucia bezpieczeństwa. Pierwszy obejmuje rozwiązania wynikające z istniejących przepisów budowlanych, przeciwpożarowych i BHP. Drugi – stosowane w Polsce praktyki i rytuały związane z architekturą, które miały zapewnić pomyślność i chronić przed przeciwnościami losu. Wystawa pokazuje je jako równorzędne i wzajemnie się uzupełniające. Wspólnie pozwalają mieszkańcom poczuć się pewniej w szybko zmieniającej się rzeczywistości.
- ROK2025
- KATEGORIA Biennale Architektury
- EDYCJA19.
- CZAS TRWANIA10.05-23.11.2025
- KOMISARZAgnieszka Pindera
- KURATORAleksandra Kędziorek
Zespół autorski
Aleksandra Kędziorek (ur. 1987) ― historyczka sztuki, kuratorka, redaktorka, absolwentka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego i CuratorLab na Konstfack University of Arts, Crafts and Design w Sztokholmie. Pracuje na pograniczu architektury, designu i sztuk wizualnych, zarówno w instytucjach, jak i niezależnie. W swojej praktyce kuratorskiej stara się konfrontować z uwarunkowanymi historycznie i prowokującymi do myślenia kontekstami. Wykorzystuje swój warsztat badawczy, by w przeszłości szukać inspiracji i twórczej odpowiedzi na wyzwania współczesności. Ostatnio przedmiotem jej zainteresowania było wykorzystanie tkanin we wnętrzach przed upowszechnieniem się elektryczności (wystawa Dom odziany przygotowana z Alicją Bielawską i grupą projektową Centrala na London Design Biennale, 2021) oraz rola roślin wodnych w architekturze modernistycznej (interwencja artystyczna Centrali Nenúfars blancs w Pawilonie Miesa van der Rohe w Barcelonie, 2022). Wcześniej koordynowała międzynarodowy projekt badawczy i wystawienniczy dotyczący Oskara i Zofii Hansenów w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i opiekowała się ich domem letnim w Szuminie (2013–2017).
Krzysztof Maniak (ur. 1990) ― absolwent Wydziału Intermediów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, obronił doktorat w 2018 roku, pracuje w Katedrze Zjawisk Sztuki Intermediów na tej uczelni. Jego praktyka artystyczna opiera się na działaniach w krajobrazie ― to najczęściej dyskretne, proste gesty i interakcje z przyrodą. Tworzy podczas wędrówek po lasach, łąkach i wzgórzach w Tuchowie, gdzie mieszka. Miejsca te są zarówno tłem dla jego działań, jak i materiałem tymczasowych instalacji oraz źródłem rekwizytów używanych w performansach. Laureat m.in.: 14. edycji konkursu Artystyczna Podróż Hestii, Grand Prix V Salonu Wiosennego w BWA w Tarnowie, X edycji konkursu Spojrzenia w Zachęcie ― Narodowej Galerii Sztuki. Jego prace można było zobaczyć m.in. w: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, SALT Ulus w Ankarze, BWA w Katowicach, BWA w Tarnowie, Galerii Bielskiej BWA, Galerii Miejskiej BWA Bydgoszcz, BWA Warszawa, ABC Gallery, Galerii Białej w Lublinie, Bałtyckiej Galerii Sztuki Współczesnej, Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie, Centrum Sztuki Galeria El w Elblągu, Galerii Sztuki Współczesnej w Opolu, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, w ramach Kongresu Postartystycznego w Sokołowsku.
Katarzyna Przezwańska (ur. 1984) ― absolwentka Wydziału Malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Autorka rzeźb, interwencji architektonicznych, instalacji, obrazów, w których często wykorzystuje naturalne materiały: skały, minerały i rośliny. W swoich pracach odnosi się do przyrody i do architektury, łącząc oba te obszary w dążeniu do poprawy jakości ludzkiego życia i uczynienia swojej sztuki użyteczną. Inspiruje ją zarówno architektura wernakularna, jak i klasycy XX wieku oraz fenomeny geologiczne i procesy wegetatywne roślin. Zaprojektowała m.in.: plac zabaw w Lublinie i plac dla studentów na terenie Uniwersytetu Warszawskiego, współpracowała przy projekcie państwowej szkoły podstawowej z przedszkolem przy ul. Zaruby w Warszawie (z pracownią Macieja Siudy). Brała udział w wielu wystawach sztuki w instytucjach takich, jak m.in.: Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Zachęta ― Narodowa Galeria Sztuki, Muzeum Narodowe w Warszawie, Kunsthalle w Tallinie, Museum Abteiberg w Mönchengladbach, Międzynarodowe Biennale Sztuki Współczesnej w Rydze. Mieszka i pracuje w Warszawie.
Maciej Siuda (ur. 1983) ― architekt i projektant, absolwent Wydziału Architektury i Urbanistyki, Politechniki Wrocławskiej. Działa na styku architektury, nauk humanistycznych i sztuki. Interesuje go łączenie badań z praktyką, eksperyment, potencjał współpracy, praca na pierwotnych i materialnych narzędziach architekta (makieta, rysunek, próbka) w zestawieniu z niematerialnością idei, a także zmiana skali. Tworzy przedmioty, małe obiekty, instalacje, wystawy i budynki. Współautor m.in. polskiego pawilonu MYCOsystem na XXII Triennale di Milano (2019) i pawilonu Devebere na Biennale Architettura 2012 w Wenecji, badającego powietrze jako materiał budulcowy. Autor architektury wystawy Spór o odbudowę na 7. festiwalu Warszawa w Budowie (Grand Prix Nagrody Architektonicznej Prezydenta m.st. Warszawy, 2015; nagroda Talking Buildings Down instytutu Storefront for Art and Architecture w Nowym Jorku, 2016), a także drewnianej płaskorzeźby w ramach instalacji Polski stół na Expo w Dubaju (2020) i wystawy Formy podstawowe w Chiang Rai podczas Biennale Sztuki w Tajlandii (2024). Realizacje architektoniczne to m.in.: szkoła podstawowa z przedszkolem w Warszawie (nagroda główna Art in Architecture Festival, 2021), a w ramach kolektywu Balon ― szkoła w Jacmel na Haiti (Acknowledgement Holcim Awards w Kolumbii, 2014). Projektował wystawy dla m.in. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Zachęty ― Narodowej Galerii Sztuki, Muzeum Narodowego w Warszawie, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Muzeum Sztuki w Łodzi, Staatliche Kunstsammlungen Dresden. Obecnie współtworzy wystawę na London Design Biennale 2025.

fot. Jacopo Salvi/Archiwum Zachęty


















