Przeczarowując świat — powrót do domu
Po pierwszej publicznej prezentacji w Pawilonie Polskim na 59. Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Wenecji w 2022 roku, instalacja Przeczarowując świat polsko-romskiej artystki Małgorzaty Mirgi-Tas przyjeżdża do Ferrary. Choć będzie tu prezentowana po raz pierwszy, w pewien sposób powraca do domu. Ten symboliczny powrót to spłata długu, jaki artystka zaciągnęła w tym mieście. Wystawa przybywa do miasta, w którym wszystko się zaczęło, którego historia i zabytki stały się dla niej źródłem inspiracji. Wraz z kuratorami, Wojciechem Szymańskim i Joanną Warszą, artystka odwiedziła Ferrarę, gdy przygotowywała wystawę w Pawilonie Polskim w Wenecji. Podczas tego pobytu oglądała freski w Palazzo Schifanoia, podążając śladami innych, przybyłych tu przed nią podróżnych zafascynowanych miastem, w szczególności niemiecko-żydowskiego historyka sztuki i uczonego Aby’ego Warburga i szkockiej pisarki Ali Smith. Odwiedzała miejsca unieśmiertelnione w literaturze przez wielkiego ferraryjczyka Giorgio Bassaniego i podziwiała dzieła sztuki stworzone przez innych wybitnych artystów związanych z miastem: Francesco del Cossę i Ercole de’ Robertiego. Czytała także o patronie artystów, na którego zamówienie powstała Sala Miesięcy w Palazzo Schifanoia – dobrym księciu Borso d’Este.
Wystawa w Castello d’Estense przygotowana wraz z Fondazione Ferrara Arte składa się z ośmiu spośród dwunastu paneli stworzonych przez artystkę do wnętrza Pawilonu Polskiego w Wenecji. Małgorzata Mirga-Tas zdecydowała pokazać panele z wyobrażeniem marca, kwietnia, maja, czerwca, lipca, sierpnia, września i października. Siedem z nich odpowiada dokładnie siedmiu zachowanym obrazom przedstawiającym miesiące w Palazzo Schifanoia – miejscu, które jest punktem odniesienia dla instalacji Przeczarowując świat.
Publiczność oglądająca wystawę Małgorzaty Mirgi-Tas w Castello d’Estense nie zobaczy jednak trzech dobrze jej znanych z Palazzo Schifanoia opowieści o bogach olimpijskich, dekanach i życiu codziennym w XV-wiecznej Ferrarze. Zostały one zastąpione trzema innymi historiami opowiadanymi przez artystkę.
Pas górny przedstawia historię mitycznej podróży pierwszych społeczności romskich do Europy. Został stworzony na podstawie XVII-wiecznych grafik lotaryńskiego artysty Jacques’a Callota. Pas środkowy to afektywne archiwum romskich herstorii, składające się z portretów kobiet i symboli astrologicznych. Pas dolny natomiast jest opowieścią o życiu codziennym w rodzinnej miejscowości artystki, Czarnej Górze, oraz w innych romskich osiedlach położonych na Podhalu i Spiszu.
Obie wystawy – w Wenecji i w Ferrarze – są artystycznym manifestem Małgorzaty Mirgi-Tas na temat romskiej tożsamości i sztuki. Publiczność wchodząca do „pałacu obrazów” zbudowanego w Pawilonie Polskim w Giardini doznawała rodzaju immersyjnego doświadczenia. Widzowie otoczeni byli dwunastoma wielkoformatowymi tkaninami, których tematyka odpowiadała miesiącom kalendarza. Obrazy rozszerzały historię sztuki o przedstawienia kultury romskiej, największej mniejszości w Europie nieposiadającej swojego państwa narodowego. Kluczowym punktem odniesienia dla obu wystaw jest Palazzo Schifanoia – miejsce, w którym Aby Warburg ukuł swój wpływowy koncept Nachleben – życia po życiu obrazów. Znaki zodiaku, system dekanów, alegorie miesięcy, cykliczność i wędrówka obrazów przez czas i przestrzeń, kultury i kontynenty – między innymi przez Indie, Persję, Azję Mniejszą, starożytną Grecję, Egipt i Mezopotamię – stały się wizualnym i ideowym punktem odniesienia dla artystki, która je zdekolonizowała, wpisując w nie specyficzną, polsko-romską tożsamość oraz wernakularne doświadczenie historyczne. Teraz ten niezwykły dialog pomiędzy Palazzo Schifanoia i Pawilonem Polskim, pomiędzy Czarną Górą i Wenecją, pomiędzy rozmaitymi temporalnościami, kulturami i tożsamościami, zagościł w Ferrarze. Ją także zamierza przeczarować.
—Wojciech Szymański, Joanna Warsza
Wystawy w Ferrarze towarzyszy prezentacja filmu Przeczarowanie. Małgorzata Mirga-Tas w reżyserii Anny Zakrzewskiej, będącego zapisem procesu powstawania pracy Przeczarowując świat.
Małgorzata Mirga-Tas
Przeczarowując świat — powrót do domu
17 grudnia 2022–10 kwietnia 2023
Castello d’Estense, Ferrara, Włochy
kuratorzy: Wojciech Szymański, Joanna Warsza
organizatorzy wystawy: Fondazione Ferrara Arte, Servizio Musei d’Arte del Comune di Ferrara, Zachęta — Narodowa Galeria Sztuki
koordynacja: Tiziana Giuberti i Joanna Waśko
