Halka/Haiti 18°48’05″N 72°23’01″ W
C.T. Jasper & Joanna Malinowska
W Pawilonie Polskim na 56 Biennale Sztuki w Wenecji została zaprezentowana monumentalna panoramiczna projekcja filmowa z dokumentacją przedstawienia opery Halka Stanisława Moniuszki, które odbyło się 7 lutego w miejscowości Cazale położonej w haitańskich górach na północ od stolicy kraju.
Zwycięzcy konkursu na reprezentację Polski w Wenecji, artyści C.T. Jasper i Joanna Malinowska oraz kuratorka Magdalena Moskalewicz, postanowili wystawić Halkę na Haiti zainspirowani graniczącym z obłędem planem bohatera filmu Wernera Herzoga Fitzcarraldo, który pragnął wznieść operę w amazońskiej dżungli. Zafascynowani wiarą Fitzcarralda w uniwersalną moc opery, ale i świadomi nadmiernej filmowej neutralizacji jego postawy ufundowanej na kolonialnej relacji sił, autorzy zdecydowali się podważyć mit romantycznego bohatera poprzez zmierzenie się z realizacją jego szalonego planu w konkretnych społeczno-politycznych realiach.
Wybór padł na Cazale, gdzie do dzisiaj mieszkają potomkowie polskich żołnierzy z legionów napoleońskich. Wysłani w 1802 i 1803 roku przez Napoleona, by pomóc zdusić bunt czarnych niewolników na ówczesnym kolonialnym San Domingo, Polacy — którzy najczęściej wstępowali do legionów napoleońskich, aby walczyć o niepodległość swojej własnej okupowanej ojczyzny — obrócili się przeciwko francuskim dowódcom i przeszli na stronę powstańców. W uznaniu zasług konstytucja wolnego Haiti przyznała im specjalne przywileje zrównujące ich z czarnymi obywatelami republiki. Cazalczycy do dziś mówią o sobie Le Poloné i noszą skreolizowane wersje polskich nazwisk.
Prezentacja w Cazale Halki — polskiej opery narodowej, której ludowa tematyka i polskojęzyczne libretto były ze strony Moniuszki patriotycznym gestem wsparcia okupowanej ojczyzny — ujawnia bagaż wspólnej kolonialnej i postkolonialnej historii. Opowieść o tragicznej miłości góralki uwiedzionej i zdradzonej przez szlachcica ma szczególną wymowę w kontekście górzystego umiejscowienia Cazale, a pobrzmiewające w libretcie echa rabacji galicyjskiej i dramatycznych napięć klasowych pomiędzy polskim ziemiaństwem i podlegającym mu chłopstwem okazują się kluczowe w kontekście historii rewolucji haitańskiej.
Wysyłając Halkę przez Atlantyk, by pokazać ją potomkom polskich legionistów autorzy projektu postawili pytanie: czy taki eksport polskiej opery może być czymś więcej niż gestem kulturalnej kolonizacji lub promocji? Czy dzieło operowe, praktycznie nieobecne na arenie międzynarodowej, rzeczywiście ma moc reprezentowania narodowej tożsamości? Jak ta tożsamość może być konstruowana w XXI wieku i na ile można ją przetłumaczyć na inne kody kulturowe? Czy rewolucyjny potencjał Halki może wybrzmieć wspólnie z historycznymi wydarzeniami, by połączyć choć na chwilę dwie społeczności odległe od siebie tak geograficznie, jak i kulturowo?
Jednym z celów projektu Halka/Haiti jest naświetlenie wciąż mało znanej polsko-haitańskiej historii i zapewnienie międzynarodowej widoczności mieszkańcom Cazale. Charakter produkcji wyznaczyło zderzenie z rzeczywistością dzisiejszego Haiti, kraju wciąż podnoszącego się po tragicznym trzęsieniu ziemi w 2010 roku; jednocześnie pierwszego państwa, które obaliło niewolnictwo i najbiedniejszego kraju na zachodniej półkuli. Ostateczny kształt spektaklu był kulminacją dłuższego procesu współpracy z lokalną społecznością; celową wypadkową oryginalnego kształtu Halki z możliwościami wystawienia jej w tej konkretnej sytuacji. Przedstawienie otworzył polonez w wykonaniu mieszkańców Cazale — uczestników warsztatów tanecznych będących jednym z ważnych elementów tej współpracy. Do udziału w projekcie została zaproszona również Orkiestra Filharmoniczna Sainte Trinité z Port-au-Prince, która wykonała poloneza i mazura. Z polskiej strony udział wziął zespół Teatru Wielkiego im. Stanisława Moniuszki z Poznania wraz z reżyserem i choreografką. Halka na Haiti została wykonana przez pięciu solistów i dyrygenta z opery poznańskiej, dwudziestu jeden haitańskich muzyków oraz osiemnastu tancerzy z Cazale, na drodze biegnącej pomiędzy domami, pośród przejeżdżających motorów, przechodzących zwierząt i przy udziale ponad stuosobowej publiczności złożonej zarówno z mieszkańców wioski, jak i przyjezdnych.
Publiczności Pawilonu Polskiego na 56 Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Wenecji zaprezentowana została monumentalna, wielokanałowa projekcja z filmem dokumentującym przedstawienie Halki w Cazale wraz z całym sztafażem — tak jak zobaczyli i doświadczyli jej haitańscy Poloné.
- ROK2015
- KATEGORIA Biennale Sztuki
- EDYCJA56
- CZAS TRWANIA09.05 – 22.11
- KOMISARZHanna Wróblewska
- KURATORMagdalena Moskalewicz
Autorzy projektu
Artyści
C.T. Jasper jest artystą urodzonym w Polsce, który mieszka i pracuje w Nowym Jorku i Ułan Bator. W swej twórczości sięga po środki wyrazu z pogranicza różnorodnych mediów, lecz koncentruje się głównie na filmie i elektroniczno-partyzanckich interwencjach w istniejące dzieła sztuki filmowej. Jego ostatnie projekty to między innymi Erased (2013), Sunset of the Pharaohs (2014) oraz Vertigo (2015). Projekty C.T. Jaspera były prezentowane w Stanach Zjednoczonych i Europie, ostatnio na wspólnej wystawie z Joanną Malinowską „Związki rozwiązki” w Muzeum Sztuki w Łodzi.
Joanna Malinowska jest absolwentką wydziałów rzeźby uniwersytetów Rutgers i Yale. W swej twórczości oscylującej pomiędzy różnorodnymi mediami – rzeźbą, wideo, działaniami pefromatywnymi – porusza tematy związane z antropologią, zderzeniem kultur i muzyką. Od 2001 roku współpracuje z Canada Gallery w Nowym Jorku. Jej prace były wystawiane między innymi w Sculpture Center, Art in General i Postmasters w Nowym Jorku, Saatchi Gallery i Nottingham Contemporary w Wielkiej Brytanii, Espace Culturel Louis Vuitton w Paryżu, CSW Zamek Ujazdowski i Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie. Malinowska brała udział w 1 Biennale Sztuki w Moskwie i Whitney Biennial 2012 w Nowym Jorku. Jest stypendystką John Simon Guggenheim Foundation, Pollock-Krasner Foundation, New York Foundation for the Arts, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Smack Mellon.
Kuratorka
Magdalena Moskalewicz pracuje w Muzeum Sztuki Nowoczesnej (MoMA) w Nowym Jorku, gdzie kieruje grupą badawczą zajmującą się sztuką powojenną z Europy Środkowo-Wschodniej. Wraz z kuratorami, archiwistami i bibliotekarzami poszerza zakres kolekcji, wystaw i programów edukacyjnych muzeum o twórczość spoza zachodniego kanonu, w ramach szerszego projektu badawczego C-MAP (Contemporary and Modern Art Perspectives in a Global Age). Była redaktorka naczelna magazynu o sztuce „Arteon”, Moskalewicz obecnie współredaguje platformę internetową projektu C-MAP, o nazwie post (post.at.moma.org). Moskalewicz jest stypendystką Andrew W. Mellon Foundation, Fundacji Kościuszkowskiej, Fundacji UAM oraz Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W Instytucie Historii Sztuki UAM obroniła doktorat o eksperymentach z malarstwem w Polsce w latach 60. XX wieku. W swojej praktyce badawczej, redakcyjnej i kuratorskiej interesuje się problematyką lokalnych narracji historycznoartystycznych oraz kwestią reprezentacji tożsamości poprzez sztukę.
