Konkurs

Tekst kuratorski Koyo Kouoh

W tonacji molowej

[Weź głęboki oddech]

[Wydech]

[Opuść ramiona]

[Zamknij oczy]

Powyższe słowa to zaproszenie, by wcielić je w życie natychmiast, w fizycznych, atmosferycznych, środowiskowych i karmicznych okolicznościach wystawy. To zaproszenie, by zwolnić, wrzucić niższy bieg, zmienić tonację na molową. Ponieważ muzyka – choć często niknie w kakofonii chaotycznych zdarzeń współczesnego świata – trwa nieprzerwanie. Słychać ją w pieśni tych, którzy tworzą piękno w obliczu tragedii; w cichym śpiewie ocalałych ze zrujnowanych miast; w harmonijnych głosach wszystkich, którzy leczą nie tylko rannych, ale całe światy.

„Jest przecież coś, co sprawia, że jedni chcą kolonizować Księżyc, a inni tańczą w jego świetle, jakby był ich starym przyjacielem”.

James Baldwin, 1972^[1]

W muzyce określenie tonacja molowa odnosi się zarówno do budowy utworu, jak i emocji, które on wywołuje. Pojęcie to jest tak szerokie, że przekracza granice definicji, stając się metaforą. Budzi nastroje i skojarzenia: blues, frazowanie „call and response”, kabowerdyjska morna, nowoorleański funk, żałoba, szept, alegoria.

Tonacje molowe to przeciwieństwo bombastycznej orkiestracji i paradnych marszów wojskowych; ożywają w ciszy, w niskich częstotliwościach; wybrzmiewają w subtelnych nutach, kojących strofach poezji; są jak portale improwizacji prowadzące do innych światów, gdzie wszystko wygląda inaczej. Tonacje molowe skłaniają, by się w nie wsłuchać, poddać emocjom, które zostają w nas na długo.

Tonacje molowe przypominają małe wyspy, światy zagubione wśród oceanów; każda ma swój własny, nieskończenie bogaty ekosystem i życie społeczne, funkcjonują one – na dobre i na złe – w ramach znacznie większych formacji politycznych i ekologicznych. Jako wyspy tworzą archipelagi muzycznych oaz, obejmujących ogrody, domostwa, podwórka, poddasza, parkiety taneczne – inne światy tworzone przez artystów; wspólne uniwersa, dające siłę, by przetrwać w najgorszych czasach, zwłaszcza w tych najgorszych.

„Spójrzmy na kreolski ogród; na małym skrawku ziemi rosną tu wszystkie gatunki: awokado, cytryny, bataty, trzcina cukrowa […] dodatkowo jakieś trzydzieści, może czterdzieści innych, na poletku ciągnącym się nie więcej niż pięćdziesiąt stóp w stronę wzgórza, rośliny chronią się wzajemnie. W wielkim Kręgu wszystko zawiera się we wszystkim”.

Édouard Glissant, 1993^[2]

Tak oto objaśnić można tę wystawę, wystawę w tonacji molowej, zapraszającą nas do wsłuchania się w odwieczne głosy ziemi i życia, w wibrację dusz. O ile w muzyce tonacja molowa kojarzona jest zazwyczaj z poczuciem wyobcowania, melancholią i smutkiem, to wystawa dowodzi, że można poprzez nią wyrazić również radość, odprężenie, ukojenie, nadzieję, transcendencję.

W tonacji molowej decydujący jest dźwięk i uczucie: kadencje, melodie, a także cisza rezonujących światów tworzą razem polifoniczne dzieło sztuki, rozprzestrzenia się ono w społecznej zbiorowości, rozświetlając egzystencjalną pustkę i wyciszając zgiełk konfliktów.

61. edycja Biennale w Wenecji wyrasta z wiary w artystów jako tych, którzy rozumieją społeczną i psychiczną kondycję człowieka, i potrafią o niej opowiadać, są również katalizatorami nowych relacji i możliwości. Wystawa bazuje na praktykach artystycznych, które odświeżają i regenerują, pobudzają relacje i związki; rozwijają koncepcje i formy za pośrednictwem sieci i szkół – w sposób luźny i nieformalny.

W efekcie wystawa jest mieszanką harmonii i dysonansów, podobnie jak utwory wykonywane przez zespoły uprawiające free-jazz; biorąc pod uwagę skalę Biennale Sztuki, można powiedzieć, że jest jak festiwal zespołów free-jazzowych połączonych wspólnym przesłaniem: że poezja nas wyzwala, a wszyscy razem możemy tworzyć piękno.

Współpracujący ze sobą artyści, poprzez swoje działania wykraczające poza granice dyscyplin, metod, sensów i form, proponują widzom projekt o wymiarze nie tyle edukacyjnym, co zmysłowym; wystawę, która nie nuży, lecz inspiruje i dodaje sił do dalszej pracy.

Wystawa jako wydarzenie wizualno-medytacyjne pobudza zmysły, zachęca do wędrówki przez kolejne uniwersa, sprawia, że widzialne staje się to, co pozostawało ukryte w sferze wyobraźni.

„[…] nie ma innego wyboru jak tylko dostroić się, niczym jazzman, do nieuchronnych zmian. Jazzman zawsze musi liczyć się z nieprzewidywalnym, dlatego odwołuje się do polirytmii, improwizuje i tworzy zapierające dech w piersiach utwory.

My, Karaibowie z małych wysp nie jesteśmy jeszcze gotowi, ale mamy środki.

Zmiana musi być głęboka, ponieważ naszą dotychczasową wiedzę o jazzie trzeba poszerzyć o nowe wątki: dawne totemizmy, animizmy, analogie, metafizykę, odrzucone niegdyś zbyt pochopnie.

Dawne wiersze mają dziś walor najcenniejszych partytur”.

                                                                                                           Patrick Chamoiseau, 2023^[3]

Choć międzynarodowa wystawa przygotowana na 61. Biennale Sztuki nie jest zbiorem komentarzy do aktualnych wydarzeń, nie znaczy to, że ucieka od tematu nawarstwiających się intersekcjonalnych kryzysów. Proponuje raczej powrót do naturalnego środowiska sztuki: tego co emocjonalne, wizualne, zmysłowe, afektywne, subiektywne; do odkrycia na nowo jej społecznego wymiaru.

W tonacji molowej składa się z sekwencji ekscytujących podróży w świat zmysłów i uczuć; widzowie mogą marzyć, medytować, rozmyślać, ponieważ jest to przestrzeń, w której czas nie należy do korporacji i nie służy nieustannemu podnoszeniu produktywności.

Dziś jest już jasne, że w długotrwałym, imperialistyczno-kapitalistycznym porządku cały rozległy obszar rdzennej, lokalnej wiedzy związanej z Ziemią traktowano pogardliwie i uznawano za dziwactwo, w efekcie wyrastająca z niej twórczość miała status rzemiosła o czysto dekoracyjnym lub dewocyjnym charakterze.

Misja cywilizacyjna trwa pod znakiem protekcjonalizmu i ignorancji: w uporczywym, napędzanym chciwością dążeniu do wzrostu gospodarczego nawet dziś niektóre społeczności i systemy ekologiczne traktuje się jak uboczny odpad. Odmawiając uczestniczenia w teatrze grozy, uznajmy, że nadszedł czas by dostroić się do tonacji molowej, na szept odpowiadać sotto voce, przejść na niższe częstotliwości; odnaleźć oazy, wyspy, gdzie godność wszystkich żywych istot jest szanowana i chroniona.

Wystawa zakłada, że te radykalne zmiany już się rozpoczęły, co więcej, trwają od dawna, z przekonaniem realizują je biorący udział w wystawie artyści, poeci, performerzy, filmowcy. Dla tych, którzy tworzą w tonacji molowej, istotą kuratorskiej praktyki jest bowiem nie tyle mówienie, ile słuchanie.

W tonacji molowej jest jak partytura skomponowana wspólnie przez artystów kreujących światy wyobrażone. Ich prace przypominają wielowątkowe melodie, najlepiej słuchać ich kolektywnie, bo z taką myślą powstały. Stworzyli je artyści, których sztuka wtapia się niezauważalnie w tkankę społeczną. Przyjmują oni, że życie codzienne jest jednym z wielu elementów większej całości, pozostających ze sobą w logicznym i spójnym estetycznie związku. Artystów tych cechuje również to, że są niezwykle wspaniałomyślni i kochają życie.

„W naszych mitach, w naszych pieśniach, to w nich tkwi ziarno.

Nie można ciągle myśleć o kryzysie.

Trzeba mieć w sobie miłość, trzeba mieć magię. One również są częścią życia”.

Toni Morrison, 1977^[4]

[1] James Baldwin, No Name in the Street, Dial Press, New York 1972.

[2] Édouard Glissant, Tout-monde, Gallimard, Paris 1993, s. 208, przeł. na jęz. ang. Eric Prieto, 2010.

[3] Patrick Chamoiseau, We Caribbeans are not ready but have the resources to adapt to unavoidable climate mutations, „Le Monde”, 29 czerwca 2023.

[4] Toni Morrison, wywiad przeprowadzony przez Johna Callawaya, WTW, Chicago, 1977.

Fasada Polskiego Pawilonu w Wenecji, fot. Barbara K. Kaniewska

1. Języki z wody – Bogna Burska, Ewa Chomicka, Daniel Kotowski, Jolanta Woszczenko
2. Języki z wody – Bogna Burska, Ewa Chomicka, Daniel Kotowski, Jolanta Woszczenko – II etap
3. Zaćmienie – Agnieszka Polska, Natalia Sielewicz
4. Zaćmienie – Agnieszka Polska, Natalia Sielewicz – II etap
5. Głód ziemi – Anna Batko, Przemek Branas – I etap
6. Głód ziemi – Anna Batko, Przemek Branas – II etap
7. On Concrete We Grow! – Ada Piekarska, Maciej Salamon – I etap
8. We Are Still Here – Ada Piekarska, Maciej Salamon – II etap
9. Wariat i Zakonnica – Carnivalesque jako Forma Oporu – Paulina Ołowska, Kasia Redzisz – I etap
10. Wariat i Zakonnica – Carnivalesque jako Forma Oporu – Paulina Ołowska, Kasia Redzisz – II etap
11. Into the Light – Viktor Neumann, Karol Radziszewski – I etap
12. Into the Light – Viktor Neumann, Karol Radziszewski – II etap
13. Przodki/Ancestors – Agnieszka Brzeżańska, Romuald Demidenko, Kaja Prusinowska – I etap
14. Przodki/Ancestors – Agnieszka Brzeżańska, Romuald Demidenko, Kaja Prusinowska – II etap
15. Huge Weeping Willows – Piotr Lisowski, Małgorzata Miśniakiewicz, Liliana Zeic – I etap
16. Huge Weeping Willows – Piotr Lisowski, Małgorzata Miśniakiewicz, Liliana Zeic – II etap
17. Ostatnie Muzeum Nauki – Max Cegielski, Janek Simon – I etap
18. Ostatnie Muzeum Nauki – Max Cegielski, Janek Simon – II etap
19. Wiwisekcja. Alicja i Bożena Wahl – Krzysztof Czajka, Natalia Luniak, Łukasz Wysoczyński
20. Uprawiam sztukę. Labirynt ciszy i przetrwania – Andrzej Wełmiński, Teresa Wełmińska
21. Human Diary – Iwona Dorota Bigos, Elmar Hess
22. Jak makiem zasiał – Judyta Marczewska
23. Oblicza obecności – Dorota Januszek, Francisko Javier Galán Pérez
24. Partytury obecności – Alicja Bielawska, Katarzyna Słoboda
25. Zapomniałam o makaronie z truskawkami. Opowieści z polskich wczasów – Joanna Ambroz, Hippoliyte Antoine Root, Milena Maja Root
26. Stany graniczne – Tomasz Armada, Zuzanna Hertzberg, Uladzimir Hramovich, Ania Nowak, Zofia Nierodzińska, Lesia Pcholka, Archiwum VEHA, Władysław Strzemiński
27. Entrance – Agnieszka Jaworek, Urszula Pieregończuk, Małgorzata Wielek, Adriana Zofia Zimnowoda
28. NIE WSZYSTKO/NOT EVERYTHING – Artur Kos, Sebastian Kustra
29. Strojenie zmysłów we wzajemności – Małgorzata Markiewicz, Basia Śliwińska
30. Patyki – Karolina Marcinkowska, Malina Tomaszewska
31. ZWROT DO NADAWCY – Pola Dwurnik, Pascal Dubourg Glatigny, Piotr Polit
32. Play Ground Zero – Agata Abramowicz, Tomasz Górnicki
33. I jedna nie ruszy bez drugiej – Iwona Demko, Karina Dzieweczyńska
34. Rusałczy tydzień: posiestrzenie – Sonia Sobiech, Zofia Reznik, Beata Rojek
35. Dostrajanie – Marta Lisok, kolektyw Deep State: Piotr Ceglarek, Jan Dybała, Grzegorz Hańderek, Jolanta Jastrząb, Dominik Risztel, Paweł Szeibel, Joanna Zdzienicka
36. Obecność i transcendencja – Danuta Karsten, Natalia Taranta, Ferdinand Ulrich
37. Białe niebo – Marta Dziedzniewicz, Daria Pietryka
38. Revolutions are, after all, a sequence of spins – Sebastian Cichocki, Matthew Alexander Post, Paweł Sakowicz, Iza Tarasewicz
39. Kruche fragmenty – Marta Łabęcka, Marta Stysiak
40. Ciemne słońce – Anna Bujak, Patrycja Sikora
41. This Is Not the Beginning, Middle or the End – Mika Drozdowska, Kasia Fudakowski
42. Gniazdo z huraganu – Karolina Freino, Joanna Kobyłt-Schodowska
43. Odwrażliwianie – Karolina Grzywnowicz, Katarzyna Kołodziej-Podsiadło
44. Hold Me Tight – Hubert Bujak, Michał Gdak
45. Wdowa Polonia – Jarosław Lubiak, Aleksandra Ska
46. Out of This World – Paweł Brylski, Olek Ryszka
47. Wtórna cisza – Marcin Rusak, Iwona Wojnarowicz, Ada Zielińska
48. Kółka nie wchodzą – Blanka Przedpełska, Magdalena Storożenko-Polak
49. The Vote – Hien Dinh Ngoc, Martyna Staneczek
50. Twoja wina – Klaudia Ofwona Draber, Ewa Harabasz
51. Silne życie 2 – Wojciech Bąkowski, Jagna Lewandowska
52. Apart a Part. Wind (Kites) – Magdalena Beyer, Przemysław Klonowski, Małgorzata Paszylka-Glaza, Bob-Nosa Uwagboe
53. Interbody – Grupa Bergamot, Antonina Stebur (Serakova)
54. Angielskie wyjście przez drzwi garażowe – Lech Twardowski, Mikołaj Twardowski
55. Generationes – Maksymilian Murawski, Larysa Jaromska-Murawska, Elżbieta Murawska, Marian Murawski
56. Przyszłość przewidywana jest śpiewem ptaków – Monika Brauntsch, Tom Swoboda
57. Jeszcze wszystko może zakwitnąć – Norbert Delman, Anna Pacyniak, Małgorzata Rusiecka
58. Usłysz swój oddech – Grzegorz Jaworski, Aron Pudełko Dokumentacja złożona
59. Znane-nie-znane – Janusz Kobeszko
60. Last Dance: Bydlaki smutno gwizdały – Jan Baszak, Jagna Domżalska, Kamil Mizgała
61. Rzeczy, których nie wyrzuciłem – Robert Kuśmirowski, Miłosz Markiewicz, Aleksandra Pietrzak
62. 2+2=5 – Michał Bieniek, Paweł Kulczyński, Yan Ptushko
63. Polonia 24H. Mechanizm dziedziczenia – Karolina Balcer, Michalina Kacperak, Katarzyna Sagatowska
64. Odmiany czasu – Bożena Czubak, Jarosław Kozłowski
65. Sól rzeki/Salt of the River – Diana Lelonek, Adam Przywara
66. Otwarte z powodu budowy – Krzysztof Franaszek, Magdalena Jędrzejczyk, Olga Szymula
67. GNOS – Dobromiła Błaszczyk, Mateusz Choróbski, Jacek Sosnowski
68. Adagio. Drżenie wraz ze światem – Lorenzo Balbi, Wojtek Blecharz, Marinella Paderni, Ewa Maria Śmigielska
69. One odziedziczą ziemię – Marta Deskur, Xawery Deskur, Michał Gorczyca, Jan Sowa
70. Przesilenie – Michalina Sablik, Jura Shust
71. Szara godzina – Anna Litwińska, Barbara Kinga Majewska, Aleksandra Słyż, Jacqueline Sobiszewski, Michał Roguszewski
72. Rozbite tchnienia – Goshka Gawlik, Bogumił Książek, Anna Stankiewicz
73. We Are One – Ksawery Kirklewski, Stefan Stefaniszyn
74. Szczęście – Sylwia Narewska
75. Lucid Dreams – Paulina Brzuskiewicz-Kuhn, Iwona Rozbiewska
76. Syn maluje nasze życie – Kathryn Zazenski
77. Wykroczyć poza teraźniejszość – Ksawery Kaliski, Irma Kozina, Marek Kuś
78. Cesarz wszystkich chorób – Zuzanna Czebatul, Nadim Samman, Agnieszka Sosnowska
79. Erro – Mateusz Dąbrowski, Aleksandra Kot, Kamil Kuskowski
80. Minor Machine – Aleksandra Łukaszewicz
81. Kto się nie zmieścił w historii, zmieścił się w propagandzie – Krystian Kamiński, Agata Sztorc-Gromaszek, Paulina Tokarz-Mazurek
82. Obecność jako forma oporu – Aleksandra Łukaszewicz, Patryk Wilk
83. Hortus inconclusus – Monika Bakke, Paweł Matyszewski, Marek Wasilewski
84. Jaskółki przed burzą – Beata Bartecka, Kacper Wiatrak
85. Palimpsest – Magdalena Doszla
86. Ziemia-człowiek-byt – Marek Konarski, Marta Lichowska, Joanna Vidler
87. Wotum – Tomasz Fudala, Piotr Wysocki
88. Ziemia przemawia szeptem z wnętrza materii – Mariola Balińska, Tomasz Krupiński, Agnieszka Leszczyńska
89. Ławica – Aleka Polis, Łukasz Trzciński
90. I’m glad other people miss it – Karolina Jarzębak, Kamil Kuitkowski
91. ABZGRAM – Jacek Laube, Karolina Wojtas
92. Nie ratować! – Daniel Kotowski, Nadia Markiewicz, Łukasz Mojsak, Filip Pawlak, Joanna Pawlik, Łukasz Ronduda, Katarzyna Żeglicka
93. Days Undertow (Dni-odpływ) – Alicja Kwade, Konstanty Szydłowski
94. Slavs and Tatars. Orzeł i reszka – Michał Grzegorzek, Slavs and Tatars
95. Katarzyna Górna. Pamięć wszystkiego – Sarmen Belgarian, Katarzyna Górna, Sylwia Szymaniak
96. Osobista historia – Konrad Smoliński
97. Unpainting – Dorota Mytych
98. Tomáš Rafa. Donatello and Open Society – Michał Jachuła, Tomáš Rafa
99. Nie oddychałeś od dłuższego czasu – Anna Karcz-Bartkowska, Łucja Madziar
100. Po-płomienie. Długie trwanie naftowej gorączki – Natalia Romik, Jakub Szreder
101. Homo sapiens – też myślę o zmierzchu – Olga Dmowska, Krzysztofa Kornacka
102. Back Door – Ludomir Franczak, Magdalena Franczak, Yaelle Wisznicki-Levi
103. Carry-on Baggage/Bagaż podręczny – Karolina Sulich, Paweł Sysiak, Stanisław Welbel
104. Rosarium – Bartłomiej Dominik Bonawentura Kruk, Bartłomiej Mirowski, Maria Tyniec

Fasada Polskiego Pawilonu w Wenecji, fot. Barbara K. Kaniewska

Fasada Polskiego Pawilonu w Wenecji, fot. Barbara K. Kaniewska

Fasada Polskiego Pawilonu w Wenecji, fot. Barbara K. Kaniewska