Oficjalny tytuł 18. Międzynarodowej Wystawy Architektury brzmi Laboratorium przyszłości [eng. The Laboratory of the Future]

Dzięki coraz to nowszym technologiom — mówi Lesley Lokko — udaje nam się czasem uchwycić nieprzefiltrowany obraz życia w tych częściach świata, których nigdy nie będzie nam dane odwiedzić, a co dopiero zrozumieć. Niemniej jednak umiejętność jednoczesnego dostrzegania tego, co dalekie i bliskie, jest formą — jak ujęli to w znanych powszechnie wypowiedziach W.E.B. Du Bois i Frantz Fanon — „podwójnej świadomości”, wewnętrznego konfliktu przeżywanego przez wszystkie grupy podporządkowanych bądź skolonizowanych, konfliktu obejmującego nie tylko to, co dzieje się „tam”, a więc w miejscach określanych jako kraje rozwijające się, trzeci świat czy świat arabski, ale również „tutaj”, w scenerii i metropoliach globalnej Północy. W Europie dużo się mówi o mniejszościach i różnorodności, ale mniejszości na Zachodzie są tak naprawdę globalną większością, zaś różnorodność stała się normą. Jest tylko jedno miejsce na naszej planecie, w którym łączą się i przenikają najważniejsze kwestie związane z równością, rasą, nadzieją i obawą. To Afryka. Z antropologicznego punktu widzenia wszyscy jesteśmy Afrykanami. A to, co się dzieje w Afryce, dotyczy nas wszystkich.

Uzasadniając swój wybór, Lesley Lokko powiedziała, że tytuł wystawy można rozumieć na kilku poziomach:

Po pierwsze Afryka istotnie jest laboratorium przyszłości. Jesteśmy najmłodszym z kontynentów, ze średnią wieku niższą o połowę w porównaniu z Europą czy Stanami Zjednoczonymi i o dekadę w porównaniu z Azją. Jesteśmy również kontynentem, który najszybciej się urbanizuje, w tempie około 4% rocznie. Ten szybki i w dużej mierze niekontrolowany rozwój odbywa się zazwyczaj kosztem lokalnych środowisk i ekosystemów, dlatego stoimy dziś w obliczu zmian klimatycznych zachodzących na poziomie zarówno regionalnym, jak i globalnym. Pozostajemy nadal kontynentem o niskim poziomie zaszczepienia wynoszącym około 15%, mimo to odnotowaliśmy najniższą liczbę zgonów i infekcji, czego środowisko naukowe nie potrafi przekonująco wyjaśnić. I chociaż tak często znajdowaliśmy się po złej stronie historii, pozbawieni nadziei, to jednak w tym przypadku nasza wytrwałość, samowystarczalność i długa tradycja opieki medycznej silnie zakorzenionej we wspólnocie nieoczekiwanie przechyliła szalę na naszą korzyść. Wieloletnia, naznaczona traumą historia przymusowych migracji i związanego z nimi transatlantyckiego handlu ludźmi stanowi fundament, na którym dziś prowadzona jest walka o prawa człowieka i budowanie społeczeństwa obywatelskiego na całym świecie. W trakcie licznych dyskusji o dekarbonizacji nie wolno nam zapomnieć, że to właśnie ciała czarnych stały się niejako pierwszym paliwem napędzającym europejską ekspansję kolonialną, która ukształtowała oblicze nowoczesnego świata. Równość ras i sprawiedliwość klimatyczna to dwie strony tego samego medalu.

Nadzieja jest jednak silną walutą. Mieć nadzieję to znaczy być człowiekiem. Patrząc z osobistej perspektywy, mogę powiedzieć, że moją dzisiejszą obecność przy tym stole zawdzięczam niestrudzonej walce o bardziej otwarty, sprawiedliwy i egalitarny świat prowadzonej przez poprzednie pokolenia. Wizja społeczeństwa nowoczesnego, zróżnicowanego i inkluzywnego jest niezwykle nośna i pociągająca, jednak dopóki pozostaje w sferze wyobraźni, jest niczym więcej jak tylko mirażem. Dziś potrzeba nam czegoś, co działa mocniej niż obraz, a jak pokazuje historia, to właśnie architekci odgrywają kluczową rolę w przekuwaniu wizji w rzeczywistość.

Po drugie, samo Biennale w Wenecji jest również rodzajem laboratorium przyszłości — to czas i przestrzeń refleksji o roli i miejscu architektury w naszym świecie — tym dzisiejszym, i tym, który nadejdzie. Dzisiaj słowo „laboratorium” kojarzy się przede wszystkim z eksperymentami naukowymi, wywołuje w naszej wyobraźni obraz określonego pomieszczenia czy budynku. Jednak jak wskazuje Richard Sennet, socjolog badający pojęcie „pracowni”, z którego wywodzi się słowo „laboratorium” [z łac. labor – praca], koncept pracy zespołowej można rozumieć znacznie szerzej. W starożytności zarówno w Chinach, jak i w Grecji pracownie – ówczesne warsztaty — były najważniejszymi centrami skupiającymi życie społeczne. Po zakończeniu wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych były niewolnik Booker T. Washington zainicjował projekt polegający na tym, że wyzwoleni niewolnicy opuszczali swoje domy i kształcili się w dwóch wzorcowych instytutach — Hampton i Tuskegee, po czym wracali do lokalnych społeczności. Najważniejsze było to, że podczas takiej tymczasowej relokacji dzięki codziennym kontaktom z nowymi ludźmi — już na równej płaszczyźnie — oraz wzajemnej wymianie doświadczeń wyrabiali w sobie poczucie wartości i umiejętność współpracy.

Naszą wystawę postrzegamy właśnie jako rodzaj warsztatów — laboratorium, w którym architekci i praktycy działający w poszerzonym obszarze kreatywnych dyscyplin przedstawią przykłady swoich aktualnych działań i w ten sposób wytyczą ścieżkę, którą podąży publiczność (pozostali uczestnicy i widzowie), wyobrażając sobie, co może przynieść przyszłość.

31 maja 2022

Wersja oryginalna oświadczenia

fot. Jacopo Salvi (Fpro.it), 2021

fot. Jacopo Salvi (Fpro.it), 2021

fot. Jacopo Salvi (Fpro.it), 2021

fot. Jacopo Salvi (Fpro.it), 2021